Προκολομβιανός πολιτισμός Τσαβίν: Η απεικόνιση ενός τρομακτικού θεού στο ύφασμα

Τα υφάσματα των Προκολομβιανών πολιτισμών, στην περιοχή των Άνδεων, έχουν αποτελέσει αντικείμενο θαυμασμού, ήδη από την εποχή της Ισπανικής κατάκτησης, λόγω της ποικιλίας των υλικών, τεχνικών, μοτίβων και διακοσμητικών στοιχείων που παρουσιάζουν. Όπως και σε διάφορους άλλους πολιτισμούς, έτσι και στο αρχαίο Περού, τα υφάσματα αντανακλούσαν την οικονομική, πολιτική και θρησκευτική κατάσταση της κοινωνίας. Αποκάλυπταν επίσης, την κοινωνική τάξη των ανθρώπων που τα χρησιμοποιούσαν και τα φορούσαν. Σε σχέση με την εικονογραφία, στα υφάσματα αναπαρίστανται συχνά παράξενα πλάσματα, που συνδυάζουν χαρακτηριστικά ζώων και ανθρώπου, και προσφέρουν στο εργόχειρο ένα μυθικό-ιερό νόημα. 

Πολιτισμός Τσαβίν (Chavin) 1000-200 π.Χ

Ο πολιτισμός Τσαβίν αναπτύχθηκε στα βορειότερα υψίπεδα των Άνδεων στο Περού. Σήμερα, ο συγκεκριμένος πολιτισμός θεωρείται ως ο πρώτος πολιτισμός που διαδόθηκε ευρέως στις Άνδεις και δημιούργησε ένα συγκεκριμένο και αναγνωρίσιμο καλλιτεχνικό ύφος. Πιστεύεται, ότι η κάστα των ιερέων προσπαθούσε να καθιερώσει μια συγκεκριμένη εικονογραφία, αποτελούμενη από άγρια και τρομακτικά πλάσματα, σε όλες τους τομείς των τεχνών, όπως στην κεραμική, στο ύφασμα, στη λιθογραφία κλπ. Αυτό σημαίνει, ότι όλες οι καλλιτεχνικές εκφράσεις του πολιτισμού, ήταν άμεσα συνδεδεμένες με τη θρησκεία. Περαιτέρω, τα υφάσματα, λόγω της ευκολίας μεταφοράς, χρησιμοποιούνταν προκειμένου να διαδίδουν τα θρησκευτικά μηνύματα και σε άλλες περιοχές των Άνδεων.

Σε σχέση με την παλέτα των χρωμάτων, οι δημιουργοί προτιμούσαν γήινους τόνους όπως την ώχρα, το λευκό και τη σιέννα. 

Ανθρωπόμορφη φιγούρα του πολιτισμού Τσαβίν, σε βαμβακερό ύφασμα. Η φιγούρα έχει χαρακτηριστικά αιλουροειδούς ζώου, φορά φίδια στη μέση και κρατά σκήπτρα στα χέρια. Αποτελεί πιθανόν αναπαράσταση του Θεού με τα σκήπτρα. 

(Το σχέδιο βασίζεται σε φωτογραφία υφάσματος, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο "Textiles of Ancient Peru, 2011, σελ. 41)

Όταν ένα αντικείμενο ή μια φιγούρα εμφανίζονται περισσότερες από μία φορές στο ίδιο ύφασμα, τότε η αναπαράσταση είναι κατά το δυνατόν όμοια. Όταν, η ίδια φιγούρα εμφανίζεται σε διαφορετικά υφάσματα τότε η αναπαράσταση μπορεί να είναι διαφορετική.

Τα αιλουροειδή αποτελούν σημαντικές μορφές στον πολιτισμό Τσαβίν. Η μορφή και τα χαρακτηριστικά τους έχουν θρησκευτική σημασία και εντοπίζονται στην εικονογραφία υφασμάτων, γλυπτών και κεραμικών. Ένα άλλο ζώο που επίσης αποτελεί δημοφιλές μοτίβο είναι ο αετός. Για την ακρίβεια, όλα τα μοτίβα που εμφανίζονται στα υφάσματα μοιάζουν με τα λίθινα ανάγλυφα που βρέθηκαν στο ναό Chavin de Huantar αλλά και με με τις εικόνες που αναπαρίστανται στα μεταλλικά και λίθινα τεχνουργήματα που βρέθηκαν σε τάφους.

Τα υφάσματα των Τσαβίν είναι γεμάτα από φίδια, γεράκια, αιλουροειδή και ανθρωπόμορφες φιγούρες, οι οποίες συνδυάζονται μεταξύ τους δημιουργώντας φανταστικά και τρομακτικά όντα. Ο βασικός χαρακτήρας είναι ένας μυθικός θεός με σαγόνια αιλουροειδούς, νύχια αρπακτικού πουλιού, μαλλιά με φίδια ενώ στα χέρια του κρατά σκήπτρα. Οι φιγούρες αυτών των εξωπραγματικών όντων, υιοθετήθηκαν αργότερα από τους επόμενους πολιτισμούς των Άνδεων, αν και τροποποιήθηκαν έτσι ώστε να ταιριάζουν στη δική τους κοσμολογική αντίληψη. 

Απεικόνιση του θεού με τα σκήπτρα σε ύφασμα των Τσαβίν. Τα πόδια έχουν μόνο νύχια, στοιχείο που δείχνει ότι πρόκειται για ανθρωπόμορφη θεότητα και όχι για ζώο.
(Το σχέδιο βασίζεται σε φωτογραφία υφάσματος, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο "The Junius B. Bird Pre-Columbian Textile Conference") 

Η εικόνα του αιλουροειδούς αποτελεί ένα συχνό θέμα της προκολομβιανής τέχνης. Τα μεγάλα αιλουροειδή όπως το πούμα και το τζάγκουαρ είναι οι βασιλιάδες των Άνδεων. Οι κυνόδοντες, τα νύχια και η ικανότητά να κινούνται εξαιρετικά γρήγορα, θα πρέπει να εντυπωσίαζαν όσο και να τρόμαζαν του ανθρώπους της εποχής. Στην τέχνη, τα χαρακτηριστικά του αιλουροειδούς μπορούσαν να προσδώσουν ψυχική δύναμη και υπερφυσικές δυνάμεις. 

Τα πόδια των όντων έχουν σπιρούνια στις φτέρνες και νύχια. Ωστόσο, όταν το ον έχει σπιρούνια αυτό σημαίνει ότι είναι ζώο, ενώ όταν δεν έχει σημαίνει ότι είναι ανθρωπόμορφη θεότητα.

Ο θεός με τα σκήπτρα αποτελούσε τη κυρίαρχη θεότητα στους προκολομβιανούς πολιτισμούς των Άνδεων. Ονομάστηκε έτσι γιατί η συχνότερη αναπαράσταση παρουσιάζει τη θεότητα να κρατά δύο σκήπτρα, ένα σε κάθε χέρι. Η φιγούρα αποτελεί συνδυασμό ανθρώπου και ζώων: έχει κυνόδοντες αιλουροειδούς και νύχια αρπακτικού πουλιού. Συχνά, έχει φίδια στα μαλλιά και στα ρούχα. Η παλαιότερη απεικόνιση του θεού με τα σκήπτρα χρονολογήθηκε το 2250 π.Χ και αποτελεί την παλαιότερη απεικόνιση θεότητας στην Αμερικανική Ήπειρο.   

Πηγές και βιβλιογραφία:

• Chavin culture 
• Staff- God
• Textiles of ancient Peru, by Robert Gheller Doig, Mara Isabel Medina Castro
• Feline figure
• The Junius B. Bird Pre-Columbian Textile Conference,May 19th and 20th, 1973
   edited by Ann P. Rowe, Elizabeth P. Benson, Anne-Louise Schaffer